စိတ္ႏွင့္ ေစတသိက္ အေမးအေျဖ

ဗုဒၶဘာသာ၀င္တုိင္း သိသင့္ သိထုိက္သည့္ အဘိဓမၼာအျခခံတခ်ဳိ႔ကုိ ျမတ္ဗုဒၶ၏ အဘိဓမၼာ (အေျခခံ) Blog မွ ခြင့္ျပဳခ်က္ျဖင့္ အပတ္စဥ္ ကူးယူေဖၚျပပါမယ္။ အခြင့္အခါျကဳံတုံး Blog ဆုိက္ကုိ တည္ေထာင္သူ ဦးေမာင္ေမာင္ (ဟံသာ၀တီ) နဲ႔ မေမဓါ၀ီတုိ႔ကုိလည္း က်ေနာ္တုိ႔ ႏွစ္ေယာက္မွ ေက်းဇူးတင္ရွိ ေျကာင္းေျပာခ်င္ပါတယ္။

( ရြက္၀ါ ) ေမး။ … ။ဆရာႀကီးနဲ႔ မေေရ ... စိတ္ပိုင္း(၂) မွ (၄)ထိ အကုသိုလ္စိတ္(၁၂) ပါးအေၾကာင္း ေဟာျပထားပါတယ္။ ကြၽန္ေတာ္ နားလည္ထားတာက စိတ္ ဆိုသည္ သိျခင္းသေဘာ ျဖစ္သည္။ ေစတသိက္ သည္ စိတ္ကိုျပဳျပင္သည့္ အေၾကာင္းတရား အေနနဲ႔ သိမွတ္ဖူးပါတယ္။ စိတ္ကို အခုလို ေရတြက္လို႔ ရ၊ မရ ကြၽန္ေတာ္နားမလည္ပါ။ အရွင္ဇနကာ ဘိ၀ံသ၏ တစ္ဘ၀သံသရာ ထဲတြင္ အကုသိုလ္ေစတသိက္(၁၄) ပါး ရွိေၾကာင္း မွတ္သားရပါသည္။ ဒါေၾကာင့္ အကုသိုလ္စိတ္(၁၂)ပါး နဲ႔ အကုသိုလ္ေစတသိက္(၁၄) ပါး မည္သို႔ ကြာျခားသည္ကို ၾကားနာလိုပါသည္ ဆရာႀကီးခင္ဗ်ား။

(ျမတ္ဗုဒၶ၏ အဘိဓမၼာ) ေျဖ။ … ။ စိတ္ဆိုတာ အာ႐ံုကို သိျခင္းသေဘာ ျဖစ္တယ္ဆိုတာ မွန္တယ္။ ေစတသိက္ဆိုတာ စိတ္ကိုမွီတြယ္ၿပီး စိတ္ကို ခ်ယ္လွယ္တတ္တဲ့ သေဘာျဖစ္တယ္။ အာ႐ံုကိုသိျခင္းသေဘာရွိတဲ့ စိတ္ကို ေစတသိက္ေတြက ၀င္ၿပီး ခ်ယ္လွယ္ၾကလို႔ စိတ္ အေရအတြက္ အမ်ဳိးမ်ဳိး ကြဲျပားသြားရတယ္။ ပရမတၳသံခိပ္က်မ္းမွာ လယ္တီဆရာေတာ္ဘုရားႀကီးက ေစတသိက္သေဘာကို …“စိတ္၌ မွီတြယ္၊ စိတ္ကိုခ်ယ္၊ ငါးဆယ္ႏွင့္ဒြိက္၊ ေစတသိက္” လို႔ ေရးထားတယ္။ ေစတသိက္ သေဘာဟာ စိတ္ကိုလည္း မွီတြယ္တယ္၊ စိတ္ကိုလည္း ခ်ယ္လွယ္တယ္၊ အေရအတြက္က ၅၂-ပါး ရွိတယ္ဆိုတာကို လကၤာေလး စီထားတာျဖစ္တယ္။ ဥပမာေပးရရင္ စိတ္ဟာ ၾကည္လင္တဲ့ေရနဲ႔ တူတယ္။ ေစတသိက္က ေဆးေရာင္အမ်ဳိးမ်ဳိးနဲ႔ တူတယ္။ ၾကည္လင္တဲ့ေရထဲမွာ အနီေရာင္ေဆးထည့္လိုက္ရင္ ေရနီ လို႔ ေခၚရတယ္၊ အျပာေရာင္ေဆး ထည့္လိုက္ရင္ ေရျပာ လို႔ေခၚရတယ္။ အဲဒီေတာ့ ေဆးေရာင္အမ်ဳိးမ်ဳိးေၾကာင့္ ေရရဲ႕အေခၚအေ၀ၚ အမ်ဳိးမ်ဳိးေခၚဆိုရသလို စိတ္မွာ ေလာဘေစတသိက္ ယွဥ္လိုက္ရင္ ေလာဘစိတ္ လို႔ေခၚရတယ္။ ေဒါသေစတသိက္ ယွဥ္လိုက္ရင္ ေဒါသစိတ္ လို႔ေခၚရတယ္။ ေစတသိက္အမ်ဳိးမ်ဳိး ခ်ယ္လွယ္ခံရတာေၾကာင့္ စိတ္ေတြလည္း အမည္အမ်ဳိးမ်ဳိး ကြဲျပားကုန္တယ္။အကုသိုလ္စိတ္မွာ ေလာဘေစတသိက္ အခ်ယ္လွယ္ခံ (အေျခခံ) စိတ္က ၈-ပါး၊ ေဒါသေစတသိက္ အခ်ယ္လွယ္ခံ (အေျခခံ) စိတ္က ၂-ပါး၊ ေမာဟေစတသိက္ အခ်ယ္လွယ္ခံ (အေျခခံ) စိတ္က ၂-ပါး၊ စုစုေပါင္း ၁၂-ပါး ျဖစ္သြားရတယ္။ ကုသိုလ္စိတ္ဆိုရင္လည္း ေကာင္းတဲ့ေစတသိက္ေတြျဖစ္တဲ့ အေလာဘေစတသိက္၊ အေဒါသေစတသိက္၊ အေမာဟေစတသိက္ အစရွိတဲ့ ေစတသိက္ေကာင္းေတြက ခ်ယ္လွယ္တယ္။ေလာဘ၊ ေဒါသ အစရွိတဲ့ ေစတသိက္ေတြက ခ်ယ္လွယ္ရင္ အျပစ္ရွိတဲ့ အကုသိုလ္စိတ္ျဖစ္ၿပီး အေလာဘ၊ အေဒါသ အစရွိတဲ့ ေစတသိက္ေကာင္းေတြ ခ်ယ္လွယ္ရင္ အျပစ္ကင္းတဲ့ ကုသိုလ္စိတ္ ျဖစ္သြားတယ္။ ဒီလိုပဲ စိတ္အေရအတြက္က ဘံုအလိုက္လည္း ကြဲျပားမႈ ရွိတာေၾကာင့္ စိတ္ေပါင္း ၈၉-ပါးထိ ျဖစ္သြားတယ္။ ဘံုအလိုက္ ခြဲျခားေရတြက္ရင္ … ကာမဘံုမွာ အျဖစ္မ်ားတဲ့ စိတ္ေပါင္း ၅၄-ပါး၊ ရူပဘံုမွာ အျဖစ္မ်ားတဲ့ စိတ္ေပါင္း ၁၅-ပါး၊အရူပဘံုမွာ အျဖစ္မ်ားတဲ့ စိတ္ေပါင္း ၁၂-ပါး၊ကာမ၊ ႐ူပ၊ အ႐ူပ ဆိုတဲ့ ေလာကသံုးပါးမွ လြန္ေျမာက္တဲ့စိတ္ (ေလာကုတၱရာစိတ္) ေပါင္း ၈-ပါး၊စုစုေပါင္း … စိတ္ ၈၉-ပါး ျဖစ္လာတယ္။ အဲဒီစိတ္ အားလံုးဟာ အေရအတြက္ မ်ားေသာ္လည္း အာ႐ံုကို သိျခင္းသေဘာ တခုပဲ ရွိတယ္။ စိတ္ကိုအျပစ္ရွိေအာင္ ခ်ယ္လွယ္တတ္တဲ့ အကုသိုလ္ေစတသိက္ ၁၄-ပါး ဆိုတာက …

၁။ ေမာဟ (အာရံု၌ ေတြေ၀ျခင္း)၊

၂။ အဟိရိက (မေကာင္းမႈျပဳရန္ မရွက္ျခင္း)၊

၃။ အေနာတၱပၸ (မေကာင္းမႈျပဳရန္ မေၾကာက္ျခင္း)၊

၄။ ဥဒၶစၥ (အာ႐ံု၌ ပ်ံ႕လြင့္ျခင္း)၊ … အဲဒါက ေမာဟ အုပ္စု ၄-ပါး။

၅။ ေလာဘ (အာ႐ံုကို တပ္မက္မႈ)၊

၆။ ဒိ႒ိ (အယူ အျမင္မွားမႈ)၊

၇။ မာန (ေထာင္လႊားမႈ)၊ … အဲဒါက ေလာဘ အုပ္စု ၃-ပါး။

၈။ ေဒါသ (ၾကမ္းတမ္း ျပစ္မွားမႈ)၊

၉။ ဣသာ (မနာလိုမႈ)၊

၁၀။ မစၦရိယ (၀န္တိုမႈ)၊

၁၁။ ကုကၠဳစၥ (ေနာင္တ တဖန္ ပူပန္မႈ)၊ … အဲဒါက ေဒါသ အုပ္စု ၄-ပါး။

၁၂။ ထိန (စိတ္ထိုင္းမႈိင္းမႈ)၊

၁၃။ မိဒၶ (ေစတသိက္ ထိုင္းမႈိင္းမႈ)၊ … အဲဒါက တစု။

၁၄။ ၀ိစိကိစၦာ (ရတနာသံုးပါး ကံ ကံ၏ အက်ဳိးကို ေတြးေတာ ယံုမွားမႈ) အဲဒီ ၁၄-ပါးက စိတ္ကို သက္ဆိုင္ရာ အစုလိုက္ အစုလိုက္ ယွဥ္တတ္ၾကတယ္။ အဲဒီ ၁၄-ပါး ေၾကာင့္ အကုသိုလ္ စိတ္ ၁၂-ပါး ျဖစ္သြားရတယ္။ ဒီေလာက္ဆိုရင္ စိတ္ နဲ႔ ေစတသိက္ ကြဲျပားေလာက္ ျပီလို႔ ထင္ပါတယ္။ မရွင္းတာရွိရင္ ထပ္ေမးပါ။ ေစတသိက္ အေၾကာင္းက ေစတသိက္အပိုင္းမွာ ေျပာျပဦးမွာမို႔ ေလာေလာဆယ္ ဒီေလာက္ပဲ ရွင္းျပေပးတာျဖစ္ပါတယ္။)